Robert ten Kate: Het varken is dood, lang leve de rat

Als ik terugdenk aan alle gebeurtenissen van het afgelopen jaar, lijkt er zó veel te zijn gebeurd dat dat voor mijn gevoel allemaal niet in de afgelopen twaalf maanden past. Het is best boeiend om een aantal van die gebeurtenissen langs te gaan en te ontdekken dat ze elkaar in perspectief zetten. Voor mij begon het jaar met een bijeenkomst van Animal Rights over hun undercoveracties. Nog altijd een indrukwekkende ervaring waar ik vaak aan terugdenk. Ik heb er geleerd dat er een groot verschil kan zijn tussen ‘begrijpen’ en ‘begrip hebben’ en dat het in veel situaties erg waardevol is om je bewust te zijn van dat verschil.

Die bijeenkomst was in januari, toen nog niemand zich kon voorstellen dat vier maanden later 150 dierenactivisten een varkensstal binnendrongen en ruim elf uur lang bezet hielden. Ik vond het walgelijk. Iets waar ik nooit begrip voor kan hebben. Maar ik begreep wel waar het vandaan kwam, want bij de bijeenkomst van Animal Rights zag ik wat er gebeurt zodra een groep mensen met een gedeeld wereldbeeld dat wereldbeeld actief gaat nastreven en wil opleggen aan anderen, waarbij het eigen morele kader superieur is aan de rechtstaat. Wat mij betreft de definitie van activisme.

De impact van Boxtel

Wat we toen al zagen was dat een deel van de grote stille meerderheid zich uitsprak tegen deze vorm van activisme. Het maakte impact. Niet omdat dierenactivisme nieuw is, maar wel door de omvang van deze actie en de grofheid waarmee het gepaard ging. Alsof de stille meerderheid opstond en zei: ‘dit ging te ver’. Ook voor veel dierenwelzijnsorganisaties, die tot dat moment onbreekbaar saamhorig leken, ondanks hun diversiteit aan visies op dierenwelzijn en dierenrechten en methodes om dat te bewerkstellingen. Op boeren maakte het zó veel impact dat zij spreken over een tijd ‘voor Boxtel’ en ‘na Boxtel’. De Farmers Defence Force werd opgericht en liet zich gaandeweg steeds meer verleiden tot hetzelfde soort activisme dat een halfjaar eerder vanuit stevig verzet nog de aanleiding was voor hun oprichting. Iets wat tot op zekere hoogte een belangrijke functie heeft, maar ook grenzen.

Slechts tweeënhalve week ‘na Boxtel’ – je zou het haast vergeten – ontketende de Raad van State op 29 mei één van de grootste crises van de afgelopen decennia. Een situatie waarbij iedereen het erover eens is dat we er heel gauw uit moeten komen, maar waarvan niemand wat we er precies mee aan moeten. De stikstofcrisis is ontzettend complex. De manier waarop we daarmee omgaan lijkt niet erg constructief, maar terwijl iedereen wijzend naar de ander strijdt voor het eigen belang, verandert de wereld om ons heen vrolijk door.

2020: het jaar van de rat

En zo sluit het varken zijn jaar teleurstellend af, terwijl de rat staat te popelen om met het nieuwe jaar aan de slag te gaan. Volgens de Chinese kalender wordt 2020 het jaar van de rat, het symbool voor vernieuwing en ondernemerschap. Ratten zijn leiders en als geen ander in staat om de juiste oplossingen te bedenken voor complexe problemen en hebben zorg voor mensen in moeilijkheden.

Dit jaar leerde ik iets interessants op een cursus in Amsterdam, een wijze les die ik aan de rat wil meegeven. Mensen, organisaties en samenlevingen blijven zich ontwikkelen om met die veranderende wereld om te gaan. Op het moment dat er iets gebeurt dat we niet begrijpen of verwachten ontstaat er chaos, waarvoor we een oplossing bedenken om die chaos weer wat te ordenen. En zo ontwikkelen we ons continu voort in balans tussen chaos en orde; ‘chaordische’ ontwikkeling. Dat vergt een bepaalde mate van flexibiliteit en lef om je te laten confronteren door complexiteit en chaos. Op het moment dat je daar te lang voor wegkijkt wordt de chaos groter en wordt het moeilijker om daar weer orde in te scheppen.

Dat proces, daar zitten we nu midden in. We zien dat de problemen waar we nu mee te maken hebben zó complex zijn (geworden) dat gangbare oplossingen niet meer werken. Tegelijkertijd zien we dat er polarisatie ontstaat tussen boeren, overheden en andere organisaties omdat ze zich niet durven te laten confronteren met hoe complex de huidige situatie is. Ze willen koste wat kost de controle houden over de zaken die ze nog wél begrijpen en overzien. Omdat de oplossingen die daaruit voortkomen geen recht doen aan de complexiteit, leveren ze vervolgens zó veel weerstand op dat niemand in beweging komt en zich actief verzetten. Dat was duidelijk zichtbaar toen het Rijk en de provinciale overheden hun stikstofplannen presenteerden zonder goed overleg met de mensen die het raakt.

Boeren in chamos

Daardoor wordt de chaos op een gegeven moment zó groot dat een grote groep mensen verzandt in een staat van ‘chamos’, een destructieve vorm van chaos waarbij je je verzet tegen álles en niet meer gelooft in een oplossing. Dit zijn de boeren die ondanks dat er nu door overheden en belangenbehartigers richting een oplossing wordt gewerkt alsnog met de trekker de straat op gaan. Die blijven demonstreren terwijl - heel gek eigenlijk - steeds meer mensen zich afvragen waarvoor ze eigenlijk demonstreren. Mensen die in oktober nog heel goed begrepen waarom de boeren boos waren, maar nu eigenlijk niet meer. De groep boeren in chamos wordt steeds groter. Ook door boeren die tot voor kort nog wél geloofden in een oplossing maar nu het gevoel hebben dat ze niks meer te verliezen hebben. ‘Dan maar met z’n allen met de trekkers op pad, want wij begrijpen elkaar tenminste nog’.

Mensen in chamos komen daar nooit meer zelfstandig uit. Dat kan alleen als mensen – voornamelijk binnen overheden – die nu de touwtjes stevig in handen hebben de controle wat laten vieren en zich laten confronteren met de complexiteit van de situatie. Als ze over hun schaduw heen durven te stappen en accepteren dat oplossingen alleen in gezamenlijkheid zijn te vinden. Zo geven ze mensen in chamos het vertrouwen dat ze worden gehoord. Tonen ze begrip voor de situatie waar ze in zitten. Dat is ook nodig, want ook voor mensen die de complete controle willen behouden geldt dat ze niet in hun eentje de oplossing kunnen bedenken en bepalen.

Succes en wijsheid

Mensen hebben een neiging niet alleen letterlijk, maar ook figuurlijk, ratten te bestrijden als we ze zien. Omdat we ze niet vertrouwen of bang zijn dat ze er een enorme bende van maken. Maar de figuurlijke rat staat voor een zware taak en ze heeft onze steun nodig. We hebben allemaal een eigen verantwoordelijkheid om een oplossing te bieden voor de situatie waar we zelf of samen in zitten. Daar hoort ook bij dat we ons vertrouwen af en toe in de handen van een ander leggen. Dat geldt voor boeren, maar ook voor bestuurders en politici. Omdat verantwoordelijkheid nemen beter werkt als je vertrouwen krijgt. Alleen dán kan de rat een hele maatschappij door een technische crisis loodsen en een tot op het bot verdeelde samenleving weer bij elkaar brengen. Ik wens de rat en iedereen daarbij veel succes en wijsheid toe.

Robert ten Kate

Vice-voorzitter BAJK

Marketeer bij Agrio